Warsztaty, kilkumiesięczne audyty i wspólne opracowanie strategii i narzędzi na przyszłość. To działania, które podjęli naukowcy z Uniwersytetu Medycznego w Łodzi w ramach europejskiego projektu IMAGINE. Wszystko po to, by poprawić praktyki w zakresie higieny i ograniczyć niewłaściwe stosowanie antybiotyków w domach opieki. – Oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe staje się jednym z największych zagrożeń dla zdrowia publicznego na świecie – alarmują eksperci.
Upośledzenie układu odpornościowego, a w konsekwencji osłabienie całego organizmu i wzrost oporności na leki mogący prowadzić nawet do braku ich skuteczności. Do tego niepożądane reakcje na podane środki i drogie, niepotrzebne koszty opieki zdrowotnej i leczenia. Lista skutków nadużywania i stosowania niewłaściwych antybiotyków, szczególnie w przypadku starszych osób z wieloma chorobami współistniejącymi, jest długa.
Około 50% antybiotyków przepisywanych na zakażenia układu moczowego w domach opieki w Europie jest niepotrzebnych – wykazały badania wykonane w ramach IMAGINE, europejskiego projektu na temat poprawy stosowania antybiotyków w placówkach opieki długoterminowej. Do programu na zaproszenie badaczy z Hiszpanii przystąpili także naukowcy z Uniwersytetu Medycznego w Łodzi.
– To efekt naszej wcześniejszej międzynarodowej współpracy. W ramach innych badań zajmowaliśmy się tematyką rozważnego stosowania antybiotyków. Chcieliśmy to kontynuować. Teraz jednak koncentrujemy się na domach opieki i ich podopiecznych, którzy są wrażliwą grupą pacjentów – mówi mgr Anna Kowalczyk, kierownik Centrum Medycyny Rodzinnej i Społeczności Lokalnych Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. Jak wyjaśnia, mieszkańcy domów opieki ze względu na częstość występowania chorób współistniejących, osłabiony układ odpornościowy i specyfikę miejsca zamieszkania, są bardziej podatni na infekcje. To w konsekwencji powoduje potrzebę stosowania u nich antybiotyków, co jeszcze bardziej zwiększa ryzyko infekcji opornych na antybiotyki.
Warsztaty dla pracowników domów opieki
Projekt IMAGINE składa się z trzech głównych etapów. Po znalezieniu domów opieki, które były zainteresowane udziałem w projekcie, naukowcy przeprowadzili w nich po dwa wstępne audyty. Po pierwsze, personel domów opieki rejestrował i monitorował wszystkie antybiotykoterapie przepisane pacjentom. Drugi audyt – higieniczny – polegał na obserwowaniu, jak wyglądają praktyki dotyczące zasad higieny w trakcie wykonywania procedur medycznych. – W specjalnym kwestionariuszu trzeba było zaznaczyć, jakie procedury zostały wykonane, czy wszystkie potrzebne środki higieniczne były dostępne i gdzie były dostępne – wyjaśnia kierownik Centrum. Audyty przeprowadzono między lutym a kwietniem 2024 roku.
W ramach drugiego etapu projektu, w październiku, naukowcy z UMEDu zorganizowali dwudniowe warsztaty dla personelu domów opieki, czyli pielęgniarek, opiekunów medycznych, pracowników socjalnych i terapeutów. – Projekt zakłada m.in. opracowanie pewnych narzędzi dotyczących zasad higieny. Ten aspekt dotyczy głównie pracy pielęgniarek czy opiekunów medycznych, stąd skupiamy swoje działania właśnie na tych pracownikach, a nie na lekarzach, którzy przepisują antybiotyki – tłumaczy Anna Kowalczyk. Zaznacza, że poprzednie projekty, które realizowali naukowcy, dotyczyły lekarzy, stąd też zmiana. – Liczymy, że personel, który uczestniczył w warsztatach, przekaże aktualną wiedzę lekarzom i narzędzia, które opracowaliśmy, pośrednio dotrą w ten sposób także do nich – dodaje ekspertka.
Na warsztatach poruszono także tematy dotyczące zasad higieny i wdrażania skutecznych technik zapobiegania zakażeniom, a także przypomniano zalecenia ekspertów oraz najnowsze wytyczne UE w dziedzinie higieny. – Uczestnicy spotkania podkreślali, że zajęcia były bardzo przydatne. Dzięki nim mogli odświeżyć sobie wiedzę, a nowi pracownicy domów opieki – zyskać nowe informacje. Higiena i podawanie antybiotyków to ważny element ich pracy – mówi ekspertka.Następnie w grupach dzielono się doświadczeniami ze swoich miejsc pracy, wspólnie ustalano, co można jeszcze poprawić i tworzono strategię działań na przyszłość zgodnie z narzędziami opracowanymi przez naukowców w ramach projektu IMAGINE.
Dla uczestników spotkania przygotowano również warsztaty praktyczne dotyczące cewnikowania pacjentów i opieki nad pacjentami z cewnikiem. W sumie w dwudniowym szkoleniu wzięło udział 50 osób z 12 domów opieki, głównie z woj. łódzkiego, świętokrzyskiego i mazowieckiego.
Lepsza jakość opieki nad seniorami
Teraz przed naukowcami z UMEDu trzeci etap projektu, czyli ponowny audyt, który pozwoli ocenić skuteczność przeprowadzonych warsztatów. – W 2025 roku, również od lutego do kwietnia, ponownie zbierzemy dane z tych samych domów opieki, aby porównać je z wynikami z pierwszej fazy projektu. Chcielibyśmy w ten sposób sprawdzić, na ile nasza interwencja wpłynęła na przepisywanie antybiotyków i przestrzeganie zasad higieny – wyjaśnia Anna Kowalczyk. Zaznacza jednocześnie, że wyniki pierwszego audytu pokazują, że w Polsce sytuacja nie jest jeszcze aż tak zła w porównaniu z innymi państwami. – Ale wciąż mamy wiele do zrobienia. Naszym celem jest ograniczenie niewłaściwego stosowania antybiotyków i poprawienie praktyk w zakresie higieny w domach opieki – podkreśla.
Dzięki właściwemu i racjonalnemu przepisywaniu antybiotyków naukowcy liczą na zmniejszenie niepożądanych reakcji na leki i oporności na nie, a dzięki poprawie praktyk higienicznych mają nadzieję na skuteczniejsze zapobieganie infekcjom, głównie zakażeniom dróg moczowych, które są powszechnym problemem wśród mieszkańców domów opieki. – Niewątpliwie październikowe szkolenie w ramach projektu IMAGINE przyczyni się do poprawy jakości opieki nad starszymi osobami. Chodzi nam o to, by lepiej, bardziej komfortowo im się żyło i żeby zakażenia tak bardzo się nie rozpowszechniały – podkreśla ekspertka. Projekt ma też wymiar edukacyjny: dzięki warsztatom możliwe jest przekazywanie aktualnej wiedzy nie tylko personelowi domów opieki, ale też mieszkańcom takich placówek i ich rodzinom. – Niewłaściwe stosowanie antybiotyków jest głównym czynnikiem napędzającym rozwój AMR (oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe), dlatego interwencje takie jak ta w Polsce są niezbędne, aby rozwiązać ten problem. Skupiając się na edukacji i praktyce, projekt IMAGINE ma na celu wprowadzenie trwałych zmian, które ochronią zdrowie mieszkańców domów opieki w całej Europie – podsumowuje Anna Kowalczyk.
Globalne zagrożenie
Projekt rozpoczął się w styczniu 2023 roku i potrwa do końca 2025 roku. Jest on współfinansowany w ramach programu EU4H Unii Europejskiej. Oprócz Polski biorą w nim udział: Grecja, Słowacja, Słowenia, Hiszpania, Dania, Węgry i Litwa – łącznie 110 domów opieki.
Częścią projektu IMAGINE jest kampania „Prawda czy fałsz” mająca na celu obalenie mitów o antybiotykoterapii i edukowanie pracowników opieki zdrowotnej i ogółu społeczeństwa na temat rozważnego stosowania antybiotyków. Kampania, którą przeprowadzono w drugiej połowie listopada, pokazywała też najlepsze praktyki w zakresie zapobiegania zakażeniom, takie jak prawidłowa higiena rąk czy właściwe stosowanie środków ochronnych.
Projekt IMAGINE i kampania „Prawda czy fałsz” są tym bardziej potrzebne, że oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe staje się globalnym zagrożeniem, które dotyczy coraz większej liczby krajów.
W 2019 r. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) sklasyfikowała AMR jako jedno z 10 największych zagrożeń dla zdrowia publicznego na świecie. Szacuje się, że w 2024 r. oporność na antybiotyki jest przyczyną ponad 35 tys. zgonów rocznie w Unii Europejskiej.
Dane te z roku na rok rosną. By zwrócić uwagę na problem, Europejskie Centrum Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC) ustanowiło Europejski Dzień Wiedzy o Antybiotykach, który obchodzony jest 18 listopada.
*Projekt współfinansowany w ramach programu EU4H Unii Europejskiej (umowa grantowa nr 101079838). Wyrażone poglądy i opinie są jednak poglądami i opiniami wyłącznie autora(-ów) i niekoniecznie odzwierciedlają poglądy Unii Europejskiej lub HADEA. Ani Unia Europejska, ani organ przyznający finansowanie nie są za nie odpowiedzialni.
