Znalezienie mechanizmów prowadzących do nadwagi i otyłości u osób, które pracują w trybie zmianowym i profilaktyka nowotworów wśród pacjentów z chorobami zdrowia psychicznego. To główne założenia dwóch międzynarodowych projektów badawczych, w których weźmie udział Uniwersytet Medyczny w Łodzi.
Nieregularny tryb życia, zła dieta, zaburzenia rytmu dobowego i brak aktywności fizycznej. To wszystko często dotyka osoby, które pracują na zmiany nocne. Niewykluczone, że taki system pracy powoduje też u nich nadwagę i otyłość. Zbadają to eksperci z Uniwersytetu Medycznego w Łodzi w ramach nowego projektu realizowanego w ramach Horizon Europe.
– Projekt ma na celu poznanie dokładnych przyczyn otyłości i nadwagi wśród osób, które pracują w trybie zmianowym, a także znalezienie mechanizmów prowadzących do nadwagi i otyłości u takich pracowników – precyzuje dr hab. Magdalena Wrzesińska, prof. Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, na co dzień kierująca Zakładem Rehabilitacji Psychospołecznej. Chodzi głównie o pracowników przemysłu i opieki zdrowotnej.
Najpierw badania, potem pilotaż interwencji
Badania będą zarówno jakościowe, jak i ilościowe. Projekt składa się z dwóch głównych etapów. Najpierw naukowcy przeprowadzą badania ankietowe wśród badanych pod kątem ich stylu życia i czynników socjodemograficznych. Ocenie zostaną także poddane m.in. jakość snu, jakość życia oraz dobrostan. Oprócz tego naukowcy od badanej grupy będą pobierać krew, mocz i ślinę, by oznaczyć biomarkery. – Będziemy patrzeć pod kątem holistycznym, jak funkcjonują pracownicy – wyjaśnia dr hab. Magdalena Wrzesińska.
Badacze na podstawie pewnych algorytmów, modeli, które opracują z wykorzystaniem wyników, przejdą do następnego etapu. Czyli będą tworzyć i wdrażać pilotaż interwencji zdrowotnej. W ramach tego chcą m.in. postawić na promocję zdrowia i opracować strategie zapobiegania ryzyku rosnącej wagi przez wspieranie prawidłowego stylu życia.
– Chcemy ustalić, jakie zmiany w otoczeniu, zachowaniu, funkcjonowaniu człowieka mogłyby zapobiegać nadwadze i otyłości. Najpierw musimy zobaczyć jednak, co będzie tą główną zmienną, która wpływa na wagę osób pracujących w trybie nocnym. Podejrzewamy pewne mechanizmy, ale poznamy je dopiero na końcu badań – zapowiada dr hab. Wrzesińska. Być może okaże się też, że zmiana nocna w niektórych profesjach równie dobrze przebiegałaby w innym trybie.
Efekt badań? Przede wszystkim poprawa jakości życia osób pracujących w systemie zmianowym.
15 organizacji, siedem państwa
Prof. Wrzesińska przypomina, że otyłość jest jednym z wiodących problemów zdrowotnych we współczesnym świecie, stąd tematyka badań. – W naszym projekcie innowacja będzie polegać na tym, że zmienne stylu życia i funkcjonowania psychospołecznego łączymy z funkcjonowaniem biochemicznym organizmu – tłumaczy ekspertka. W projekcie „Opracowanie i ocena strategii żywieniowych mających na celu zmniejszenie i zapobieganie otyłości u pracowników zmianowych” uczestniczy 15 organizacji z siedmiu państw. Liderem jest Uniwersytet Wiedeński. Projekt zakłada przebadanie tysiąca osób w pięciu krajach: w Austrii, Niemczech, Danii, Holandii, a także w Polsce. Każdy przebada po 200 osób. Projekt rozpoczął się w czerwcu 2023 roku. Naukowcy przygotowują właśnie ostateczny wniosek do komisji bioetyki w Austrii. Gdy będzie on zatwierdzony i zaakceptowany, trzeba go będzie zgłosić w Polsce. Prof. Wrzesińska przewiduje, że pierwszy etap projektu, czyli badania ankietowe i laboratoryjne, rozpocznie się na początku 2024 roku i potrwa około dwóch lat. Drugi etap, czyli opracowanie interwencji, zajmie rok. Cały projekt ma zakończyć się w 2028 roku.
Psychiatria i onkologia
Według danych epidemiologicznych wśród osób z zaburzeniami zdrowia psychicznego najczęstszymi przyczynami zgonu są samobójstwa. Na drugim miejscu wskazano nowotwory. – Po pierwsze przyjmowanie niektórych leków psychiatrycznych lub ich efekty uboczne mogą maskować objawy onkologiczne u takich pacjentów – wyjaśnia dr hab. Magdalena Wrzesińska. Po drugie zaburzeniom zdrowia psychicznego często towarzyszą uzależnienia od alkoholu czy nikotyny. To z kolei przekłada się na ryzyko zachorowania na nowotwór.
– Kolejna rzecz to stygmatyzacja. Ludzie, którzy mają zaburzenia psychiczne, boją się mówić o swojej chorobie, więc często np. lekarz POZ nawet nie wie, że pacjent przyjmuje takie leki. A pracownikom medycznym, gdy widzą objawy psychiczne, zdarza się ignorować objawy fizyczne – tłumaczy badaczka. Tymczasem choroba psychiczna może mieć wpływ na funkcjonowanie fizyczne pacjenta. I tego, czyli profilaktyki nowotworów wśród osób z chorobami zdrowia psychicznego, dotyczy drugi projekt badawczy pod kierownictwem dr hab. Magdaleny Wrzesińskiej.
Nawigator dla pacjentów
Jego celem jest wyrównanie różnic w dostępie do opieki onkologicznej wśród pacjentów psychiatrycznych oraz zmniejszenie ryzyka występowania u nich chorób nowotworowych. A w praktyce? Promocja zdrowia, szybki dostęp do podstawowych usług profilaktycznych, a także szkolenie i uświadamianie personelu medycznego i opiekunów osób z zaburzeniami psychicznymi o tym, że istnieje związek między chorobą psychiczną i onkologiczną. Głównym założeniem projektu jest jednak wdrożenie tzw. Patient Navigation Model.
– Rolę koordynatora będzie tu pełnić nawigator. Gdy pojawi się osoba z zaburzeniami zdrowia psychicznego, wyszkolony nawigator będzie koordynował funkcjonowanie takiego pacjenta w systemie tak, by nie dopuścić u niego do choroby nowotworowej i zbudować czujność onkologiczną – tłumaczy dr hab. Magdalena Wrzesińska i dodaje: – Celem jest prewencja pierwotna, czyli zapobieganie całkowicie ryzyku występowania nowotworów. Oprócz tego naukowcy chcą wzmacniać pozycję pacjenta, usuwać bariery systemowe, na które natrafiają osoby z zaburzeniami psychicznymi i zapewniać im wsparcie społeczne. Jak dokładnie będą wyglądały te działania? O tym dowiemy się za rok, gdy poznamy pierwsze wyniki badań.
Pilotaż w podstawowej opiece zdrowotnej
Na razie naukowcy zakończyli zbieranie wywiadów wśród różnych pacjentów i ich opiekunów, przedstawicieli zespołów terapeutycznych, organizacji pozarządowych oraz menadżerów opieki zdrowotnej. Teraz na podstawie zebranych danych będą określać podstawowe założenia pracy i współpracy z osobą, która ma problemy zdrowia psychicznego. – Kiedy opracujemy taki model, będziemy go rozwijać w grupach focusowych, a następnie wdrażać pilotaż takiego rozwiązania na poziomie podstawowej opieki zdrowotnej – wyjaśnia dr hab. Wrzesińska. Zajmie to około dwóch lat.
„Profilaktyka nowotworów wśród osób z chorobami zdrowia psychicznego: współadaptacja i wdrażanie modelu PATIENT NAVIGATION na poziomie profilaktyki pierwotnej” również jest projektem międzynarodowym prowadzonym w ramach programu Horizon Europe. Liderem jest Medyczny Uniwersytet w Wiedniu. Oprócz tego w badaniach uczestniczy Hiszpania, Grecja, Austria i Polska.
